HEEMLAND 29
De Vlaamse Beweging en de macht
De Vlaamse Beweging moet weer Nederlands
zijn
"In plaats van constant de Staat af te breken, moeten
wij de Staat veroveren."
Joris van Severen
"De geste komt in de plaats van de strijd. Dit is het
enige land waar cultuur,
liederen en gedichten niet alleen zoals overal tot strijd aanzetten
of de strijd begeleiden, maar de strijd zelf vervangen."
Lode Claes
Twee citaten leiden deze bijdrage in. Ik heb
ze voor de gelegenheid even opgezocht in de teksten van Joris van Severen en
Lode Claes, beiden waren ze a-typische denkers en actoren in de marge van de
Vlaamse Beweging. Mij is gevraagd om het onderwerp "de Vlaamse Beweging en
de macht" te behandelen, het zal niemand verbazen dat je dan al gauw bij
Van Severen en Claes terechtkomt want zij behoren tot de weinigen die grondig
over dat onderwerp hebben nagedacht. Wat wel verbaast is dat ik anno 2004 dit
artikel zou kunnen schrijven door haast woordelijk te copiëren wat zij relatief
lang geleden hebben gezegd. Dat de omstandigheden sindsdien ingrijpend zijn
gewijzigd heeft kennelijk niets veranderd aan een bepaald Vlaams onvermogen. Ik
zal proberen te beschrijven hoe dat onvermogen er vandaag uitziet. Vooraf moet u
wellicht weten dat ik dat ik tot geen enkele partij behoor en strikt genomen
zelfs niet tot de Vlaamse Beweging (althans niet die in haar huidige vorm). Die
"marginaliteit" heb ik dus met Van Severen en Claes gemeen, wat
uiteraard niet betekent dat ik me ook anderszins met hen zou kunnen meten.
Staatkunde
Het is niet de bedoeling om op een drafje de
geschiedenis van de Vlaamse Beweging te schetsen, terzake bekwamere mensen
hebben daar al een verdienstelijke bibliotheek mee gevuld. We kunnen hier
volstaan met de wetenschap dat de Vlaamse Beweging van 1830 tot heden een hele
evolutie heeft doorgemaakt. Dat is natuurlijk een kanjer van een truïsme,
minder vrijblijvend is echter de vaststelling dat de Vlaamse Beweging in de loop
der tijden ook van aard en doelstelling is veranderd. Haar voornaamste
doelstelling vandaag is een onafhankelijk Vlaanderen. De partij Vlaams Blok en
een ruim deel van de Vlaamse Beweging zien de onafhankelijkheid in haar uiterste
consequentie: de oprichting van een eigen Staat. Dat lijkt in de huidige
politiek-maatschappelijke context een wensdroom te zijn, maar op de keper
beschouwd staat het idee niet zo ver van het tegenwoordig vrij algemeen
aanvaarde confederale streven.
Voor de Vlaamse Beweging is confederalisme zowat het minimumprogram geworden en
het is veelzeggend dat die optie nu zelfs, tenminste met de lippen, wordt
beleden door de Christendemocraten (CD&V). Laatstgenoemden vertellen er wel
niet bij wat ze precies bedoelen (ze zijn dan ook dol op loze praatjes) en zijn
vast ook niet van plan om écht iets te gaan doen, maar ze durven toch al het
ondeugende woordje te gebruiken. Wat de confederalisten uit de Vlaamse Beweging
en uit andere hoek alvast gemeenschappelijk hebben is dat ze volstrekt niet
weten waar ze het over hebben. Een confederatie wordt namelijk gevormd door
staten. Een Belgische confederatie zou met andere woorden moeten worden
aangegaan door een Vlaamse en een Waalse staat (gemakshalve laten we Brussel
voorlopig terzijde). Uiteraard is het een absurde veronderstelling dat eerst
twee soevereine landen zouden moeten worden gecreëerd om daarna een
confederatie met ze te kunnen maken. Absurd jawel, maar het is wel de enige
staatsrechtelijk correcte logica. Nu hebben we twee mogelijkheden: ofwel moet
iemand aan bijvoorbeeld de CD&V gaan vertellen dat zij het even bont maakt
als het Vlaams Blok (het per direct opsplitsen van België moet immers een
confederatie voorafgaan); ofwel betekent "confederalisme" hier te
lande iets anders dan in de rest van de wereld. U heeft ongetwijfeld de juiste
oplossing geraden.
De realiteit is weerbarstig en haar onder
ogen zien is vaak onaangenaam. Om aan politiek (machtsverwerving en
-uitoefening) te doen mag echter van niets anders dan de realiteit worden
uitgegaan. Vooral als we aannemen dat het primaire doel van politiek is om de
realiteit te beïnvloeden en dat bij voorkeur in gunstige zin. De Vlaamse
Beweging heeft een enigszins verstoorde band met de realiteit wat haar voor de
politiek minder geschikt maakt. Dat de Vlaamse Beweging, en de partijen die er
toe behoren, zich bezighoudt met de staatkundige transformatie van België is
een natuurlijke zaak. Het is dan hoogst bevreemdend dat deze Vlaamse Beweging zo
weinig inzicht in die staatkundige transformatie heeft en er steevast in slaagt
om de verkeerde weg te bewandelen. De staatshervormingen in dit land zijn er
niet, of althans niet voornamelijk, dankzij de Vlaamse Beweging gekomen. Ze zijn
er gekomen om het de particratie nog wat comfortabeler te maken. Daarbij zijn
twee fatale perversiteiten begaan: het opgeven van het meerderheidsbeginsel en
de afgrendeling van de deelstaten. Niet alleen is Vlaanderen hierdoor onmachtig
geworden en kan het zijn overwicht nooit meer laten gelden, maar het is ook elke
invloed op de Franstalige politiek kwijtgeraakt. Doordat men vanuit het noorden
de Franstalige partijen niet kan aanpakken zullen die niet vlug geneigd zijn om
iets te veranderen aan hun, om het beleefd uit te drukken, weerzinwekkende
praktijken. Dat de Vlaamse Beweging gewoon meegaat met de ondeugdelijke logica
van het huidige staatsbestel en zelf ook niks beters kan bedenken dan
separatisme of confederalisme (wat ronduit belachelijk is) is tragisch en zal
tot de ondergang van Vlaanderen leiden.
Vacuüm
Het is een verkeerde opvatting om al het
onheil dat ons overkomt aan de Franstaligen te wijten. Uiteindelijk doen zij
niet veel meer dan het maximaal benutten van de bewegingsruimte die hun is
toebedeeld. Vlaanderen mag dan sinds de jaren 1950 wel een steile economische
opgang hebben gemaakt, politiek en intellectueel is het een woestijn gebleven.
Als u vindt dat ik dat te sterk uitdruk moet u eens kijken naar wie onze
politici en intellectuelen zijn. Buitendien zijn de voornaamste culturele
verwezenlijking, hoger onderwijs in het Nederlands, en de voornaamste politieke
verwezenlijking, eigen Vlaamse overheidsinstellingen, als mislukkingen te
catalogeren. Dat onderwijs is er niet in geslaagd een elite te vormen en die
instellingen halen niet eens het niveau van een dorpsbestuur. Beide hebben zich
overigens in een irritante zelfgenoegzaamheid genesteld en zijn vooral in
navelstaarderij bedreven. Als het zo droevig met Vlaanderen is gesteld is het
niet verwonderlijk dat de macht elders ligt. Zijn de Belgische Franstaligen dan
superieur? Wel integendeel: zij vullen eenvoudigweg het machtsvacuüm. De
Vlaamse Beweging heeft soms een verongelijkt trekje, ze verwijt de Vlaamse
politici lafheid of zelfs verraad.
In werkelijkheid is er iets anders loos met die lieden: voor de typische
politicus bestaat alleen het partijbelang en dat is dan meestal nog het
partijbelang op korte termijn. Lafheid en verraad zijn geen oorzaken maar
gevolgen daarvan. Dat is niet anders voor Franstalige politici, het enige
verschil is dat zij een extra motivatie hebben. Ze zijn zich namelijk bewust van
het gevaar voor minorisering en zijn dus verplicht om naast het partijbelang ook
het Franstalige belang in het oog te houden. Vandaar de perceptie van de
Franstalige eendrachtigheid die eigenlijk niet meer is dan een politiek
mechanisme. Het ironische is dat de Franstaligen voortdurend op hun hoede zijn
voor minorisering terwijl de Vlamingen, uit politieke onbekwaamheid, dat wapen
ongebruikt uit handen hebben gegeven. Dat is zoiets als een eenbenige die zijn
prothese wegdoet omdat hij helemaal gefixeerd is op dat ene been dat hij wel
heeft. De prijs voor de Vlaamse instellingen (die alleen omwille van zichzelf
bestaan) is dat de Franstaligen nu een buitenproportioneel gewicht in de schaal
leggen. Is dat hun verdienste, zit daar een duivels complot achter? Nee, het is
het logische gevolg van Vlaams onvermogen en kortzichtigheid en daar helpt geen
Vlaamse Beweging tegen.
De Vlaamse Beweging situeert zich buiten de
macht, omdat ze te ideëel is en daardoor niet inziet dat ze haar onafhankelijk
Vlaanderen niet zal krijgen en dat – als ze het onverhoopt toch zou krijgen
– het niet de oplossing zal zijn van alle problemen maar veeleer een
vreugdeloos gevalletje waar hetzelfde bekrompen slag mensen de dienst blijft
uitmaken met alle ellende vandien. Nochtans kan de Vlaamse Beweging, als ze
andere doelstellingen kiest, een belangrijke rol spelen bij het veiligstellen
van de Vlaamse toekomst. Aangezien onze politici en intelligentsia in het geheel
niet met die toekomst gepreoccupeerd zijn blijft alleen de Vlaamse Beweging over
om een verstandige koers uit te zetten. Om te beginnen hebben we minder
nationalisme en meer patriottisme nodig. Nationalisme is een incomplete
ideologie waar we verder niet zoveel mee aan kunnen, patriottisme voedt het
verlangen om het landsbelang te dienen. De Vlaamse Beweging zou vanuit een
patriottische visie moeten onderzoeken wat dat landsbelang is en dan haar
streven bijstellen.
De
werkelijke inzet
Waar gaat het Belgische conflict echt over?
Het is alvast geen ethnische strijd tussen Walen en Vlamingen, de these "twee-volkeren-in-één-staat"
houdt historisch geen stand. Wel kan men sociologische verschillen tussen beide
groepen vaststellen maar daaruit moet men geen al te drastische conclusies
trekken. Zeer zeker is er een politiek probleem, maar dat heeft alles te maken
met het verderfelijke partijenregime dat een onmogelijk institutioneel kader
heeft geschapen waarin Vlaanderen lam wordt gemaakt en Wallonië en Brussel
worden gefrustreerd. Vlaanderen afscheiden is een mogelijkheid, men kan zich een
Vlaams republiekje indenken. Voor Wallonië ligt dat al heel wat moeilijker want
dat heeft niet het potentieel om zelfstandig te zijn. Voor Brussel kan nimmer
een bevredigende oplossing worden gevonden. Een onvoorstelbare patstelling.
Moeten we ons ook niet eens gaan afvragen of
een vlottend Wallonië wel zo’n goede zaak voor Vlaanderen zou zijn? Onze
impact op de Waalse politiek zijn we al kwijtgeraakt en daarvan dragen we zelf
de kwalijkste gevolgen. Wallonië helemaal uit onze invloedssfeer laten gaan kan
het allemaal alleen maar erger maken. Het omgekeerde ware wenselijk geweest,
Vlaanderen zou zich moeten inspannen om meer grip op Wallonië te krijgen.
Allicht is het daar intussen te laat voor en drijven we met onze
onafhankelijkheid voor ogen Wallonië in de Franse tentakels. Iedereen ziet daar
wel het gevaar van in. De Vlaamse Beweging, en velen met haar, stelt België
gelijk aan een Waals/Franstalig-Vlaams conflict en zoekt derhalve de oplossing
ervan in het wegnemen van de bemoeienis met elkaar. Die analyse klopt niet want
de essentie is niet een Waals-Vlaamse tegenstelling maar een strijd over de oriëntering
van België. België was bij zijn ontstaan een Europees probleem en zal bij zijn
uiteenvallen opnieuw een Europees probleem worden.
Men gaat hier te lande echter zodanig op in het interne geknoei dat die dimensie
volledig over het hoofd wordt gezien. De Vlaamse Beweging zelf die allereerst
het Vlaamse belang hoort te behartigen minnekoost wel graag Basken, Bretoenen en
ander klein grut, maar schijnt afgezien daarvan niet te weten dat er
buitenlanden bestaan die druk doende zijn Europa naar hun wensen te modelleren.
België zomaar ontmantelen is smeken om een –vooral– Franse interventie, in
de huidige omstandigheden loopt België al aan het Franse handje, bij een
staatscrisis wordt dat echt niet beter. Hoe zou dergelijk scenario verlopen?
Wallonië zal snel overstag gaan en op z’n minst een Frans protectoraat
worden, voor Brussel zal een vaag Europees statuut worden gezocht (ook onder
curatele dus) en Vlaanderen wordt in naam onafhankelijk. Maar wat betekent
onafhankelijkheid nog in de context van een Europese Unie die nu al een zo grote
hap uit de staatssoevereiniteit heeft genomen? Een onafhankelijk Vlaanderen
wordt waarschijnlijk niet sterker maar zwakker. De EU berust op een Frans-Duitse
entente, die twee mogendheden hebben hun invloedssferen netjes afgebakend. België
wordt als een Franse satelliet gezien en Nederland als een Duitse. Elke
herinrichting van België zal volgens Franse desiderata gebeuren. Dat impliceert
ook dat Vlaanderen dwangmatig uit de buurt van Nederland zal worden gehouden.
Men zou kunnen tegenwerpen dat het in het nog bestaande België vooral de Walen/Franstaligen
zijn die een pro-Frans beleid voorstaan en dat we ons mede daarom van ze moeten
ontdoen. Dat is maar ten dele waar, want in de meeste gevallen is hun
francofilie louter opportunistisch en daarbovenop is er bij de Waalse bevolking
geen enthousiasme voor de Franse oriëntering.
België zou zich niet als een vazalstaat kunnen gedragen als er niet dat Vlaamse
machtsvacuüm was. Vlaamse kommerloosheid en beperktheid zijn daar debet aan.
Soms lijkt het er op dat de Vlamingen de macht in België niet aandurven en dat
ze zich daarom maar op een Vlaams eiland willen terugtrekken. Helaas, en dat is
de crux, is Vlaanderen geen eiland maar ligt het in het strategische middelpunt
van Europa. We kunnen het ons niet veroorloven om de ons omringende krachten te
negeren. Voor alles heeft de Vlaamse Beweging (en haar politieke emanaties) de
plicht om met die realiteit aan de slag te gaan en minder met romantische
bespiegelingen over een Vlaamse natiestaat in de weer te zijn.
Terug
naar de wortels
Er is eigenlijk maar één geschikte manier
om van België af te komen en dat is door het te laten ophouden België te zijn.
Het hedendaagse concept "Vlaanderen" is een product van 1830 en moet
dus ook een wijziging ondergaan. Het doel van de Vlaamse Beweging was bij haar
ontstaan zeer duidelijk gericht op de hereniging met Nederland, later heeft ze
zich bij het Belgische feit neergelegd en heeft ze het behoud van de Nederlandse
cultuur in België nagestreefd. Daarin is de Vlaamse Beweging geslaagd en dat is
meteen de grootse verdienste die ons allen aan haar schatplichtig maakt. Het
jammere is dat de noodoplossing "Vlaanderen" een eigen leven is gaan
leiden en dat de wetenschap dat we gewoon een deel van Nederland zijn in de
vergetelheid is geraakt. Niet het kleinste greintje energie zou nog mogen worden
verspild aan Vlaamse staatsvorming, alle inzet moet naar de Nederlandse
eenmaking gaan. Door de EU vervagen de staatsgrenzen, het zou een ondenkbare
misdaad zijn om dat gegeven niet in ons voordeel te gebruiken.
Van België terug de Zuidelijke Nederlanden
te maken is toch wel de mooiste vergelding die de Vlaamse Beweging zich kan
voorstellen. Door ons halsstarrig vast te klampen aan Vlaamse onafhankelijkheid
(die nooit veel inhoud kan hebben) stellen we onszelf bloot aan internationale
risico’s en, wellicht nog droever, lopen we andermaal onze Nederlandse roeping
mis.
Uiteraard zijn we nog lang niet zo ver en is het ook allemaal uiterst
moeilijk. De Belgische en Vlaamse politieke realiteit stemt weinig hoopvol en de
Vlaamse Beweging is geen machtsfactor. Het is daarom des te belangrijker om
geen tijd meer te verliezen met steriele projecten en de Vlaamse Beweging terug
op het Nederlandse spoor te zetten. Dat zal paradoxaal genoeg haar macht
vergroten omdat de ondubbelzinnige keuze voor de Nederlanden, veel sterker dan
een Vlaamse deviatie, het bestaansrecht van België onder druk zet.
Wim van Nieuwenhoven
Oost-Vlaanderen
terug naar Heemland 29, Ten geleide
terug naar hoofdbladzijde Heemland
naar Heemland 29, Barbarij en beschaving