HEEMLAND 30 (zomer 2005)

Turkije is niet Europees

Over identiteit valt niet te onderhandelen

"Identiteit, dat is een gevaarlijk woord, omdat het vaak wordt afgezet tegen de identiteit van anderen. Daarom moeten we binnen de EU streven naar meerdere identiteiten en die combineren met cultuur. Want cultuur komt op mijn lijst van waarden boven economie." José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie.

Identiteit zal de komende eeuw belangrijker worden dan ooit

Van allerwegen horen we van de leidende politici (VVD-kamerlid Hans van Baalen, premier Jan-Peter Balkenende, de ministers Gerrit Zalm en Ben Bot) dat "Turkije wel mag toetreden tot de EU, maar dan onder strenge voorwaarden." Tja, belofte maakt schuld. De eerste vraag die bij mij opkomt is: "Namens wie zei ‘Europa’ überhaupt zoiets de Turken toe?" In ieder geval niet namens de burgers die ‘Europa’ zegt te vertegenwoordigen. De tweede vraag die bij mij opkomt is: "Kan een Aziatisch land, na zich aan rationele verdragen te hebben gehouden, een Europees land worden?" De vraag stellen is hem beantwoorden.

Er wordt in de politiek, en in ‘Europa’, te veel uitsluitend gekeken naar de economische en geopolitieke belangen in het beleid van de Europese Unie. Hierdoor raken veel dieper liggende, en veel ‘eeuwigere’ feiten en argumenten ondergesneeuwd. De échte discussie over Europa als culturele entiteit wordt achter gesloten deuren gevoerd, zoals we op 20 december in De Volkskrant mochten vernemen. Die krant deed verslag van achter de schermen waaruit bleek dat een meerderheid van Nederlandse ministers het oneens waren met de toetreding. Openlijk konden de ministers hun reserves echter niet kenbaar maken. Naar buiten toe moet men voor toetreding zijn, anders zijn de onderhandelingen met Turkije ijdel.

Ook hoor je, heel af en toe, een minister praten over het risico van een op stapel staande massa-immigratie van Turken naar Europa. Er zijn 70 miljoen Turken, en we weten inmiddels na dertig jaar massa-immigratie hoezeer onze gewesten in trek zijn bij de Turken. Maar, zo stelde de Nederlandse minister Zalm de burgers gerust, er zullen regelingen tegen zo’n immigratie getroffen worden. Daarmee is de kous kennelijk af. Discussie gesloten; angst weggenomen; wachten tot over tien jaar, als het raadgevend referendum van start gaat en Turkije nog meer toetredingsonderhandelingen achter de rug heeft. Zalms toezegging is echter niet hard te maken: Turkije wil met alle geweld beschouwd worden als een volwaardig lid, met alle luxe en voorrechten die de écht Europese landen hebben, dus ook vrij personenverkeer. En Turkije wil ook alleen onderhandelen als het land lid wordt. Eigenaardig; een land dat onderhandelt kan toch niet zoveel eisen stellen? In het verenigingsleven van Europese landen hebben aspirant-leden zich koest te houden. Turkije is kennelijk uit ander hout gesneden.

Maar laten we het zuiver houden: de bezwaren tegen een Turks EU-lidmaatschap die van culturele, realistische en blijvende aard zijn, worden niet genoemd. Als de Nederlandse premier Balkenende de vraag "Maar is Turkije wel Europees?" voorgelegd krijgt, antwoordt hij steeds, kribbig: "We moeten nu ophouden te zeuren over wie er wel en wie niet Europees is. Turkije heeft zo goed haar best gedaan, dat ze een lidmaatschap verdient." Maar daar gaat het niet om. Ook na ontelbare grondwetswijzigingen en mensenrechtenaanpassingen blijft de Turkse staat cultureel en geografisch een Aziatisch geheel.

Onderhandelingen over toetreding zijn irrelevant en per definitie ijdel. Ook Europa stopt ergens en de EU kan zich niet tot in het oneindige uitbreiden. Europa is van oudsher een cultureel en feitelijk afgebakend gebied. Turkije hoort daar niet bij. Maar daar hebben de EU-economisten en de op machtsuitbreiding beluste politici geen boodschap aan. Zij zien Europa als een eclectisch geheel zonder bijzondere identiteit, dat voor economistische doelen best bijgesteld kan worden.

De Europese Unie wordt weliswaar steeds groter en machtiger maar lijkt tegelijkertijd haar koers kwijt te raken. Daarom heeft Jan-Peter Balkenende met mensen als Barroso de discussie omtrent de Europese identiteit aangezwengeld. In het kielzog van het door hem moeizaam in Nederland gevoerde normen- en waardendebat is dit zeer toe te juichen. Toch wil hij in de discussie niet zover gaan dat hij over de Europese identiteit m.b.t. Turkije gaat spreken. Dat is vreemd. Schijnbaar zijn de Turkse toetreding en een peiling naar het Europees gevoel twee verschillende dingen. De reden voor deze inconsequentie lijkt me evident: als er bepaald wordt wat ons Europees maakt, dan valt Turkije automatisch buiten de boot.

Maar wat vraagt Balkenende ons nu? "Wat is Europa?", is zijn vraag in de discussie. Enkele Europolitici hebben al de toon geprobeerd te zetten in de discussie. De totnogtoe gehoorde bijdragen zijn, niet verbazend, allemaal van zo’n beetje dezelfde aard. Ze gaan uit van bepaalde pijlers. Een van de weinige Europese idealisten, José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, gaf daar al een mooi voorbeeld van: "Typisch Europees zijn gelijkheid, vrijheid, democratie en het eenheidsstreven." Deze pijlers zijn nu niet iets wat ik associeer met een eigen identiteit. Dit zijn eerder idealen en verbonden. Aan dergelijke rationele verbonden zit niets exclusivistisch of karakteristieks. En daar is het de EU-politici juist om te doen; zij zullen met het oog op uitbreiding díe eigenschappen aanvoeren die integrationistisch zijn, en die een blik naar de Oriënt mogelijk maken. Zij associëren het Europa-gevoel automatisch met bindende, verenigende doelen. Europees-zijn werkt, in hun ogen, verschillen juist weg. Daar zit tot op zekere hoogte natuurlijk iets in.

Maar hun doel is dat ene, verenigde Europa van commerciële, geopolitieke vooruitgang en machtsuitbreiding. Ik kan nu U voorspellen dat de Europolitici zullen proberen in deze discussie de Europese identiteit te reduceren tot enkele pragmatische, rationele en bovenal economische na te streven pijlers. Zulke pijlers zijn immers onderhandelbaar, zodat ook landen als Turkije na veel moeite kunnen proberen zich deze pijlers eigen te maken. Onoverbrugbare, overgeërfde Europese pijlers die een echte identiteit uitdrukken - zoals de christelijk-humanistische oorsprong, de vele eeuwen omvattende erfenis van scheiding van Kerk en Staat, erflaters van onze beschaving, enz. - zullen verzwegen worden. Geschiedenis; wat heb je eraan? We moeten de toekomst in kijken.

Aan de burgers de taak deze andere kant te belichten. De burger kan, als het goed is, zelf aanvoelen wat wel en wat niet Europees is. De komende tien jaar zullen wij opmerkzaam moeten blijven in de discussie op weg naar de referenda. We moeten door de Euro-propaganda heen prikken. Identiteit is niet onderhandelbaar, en de grenzen van Europa evenmin.

Tot slot: er zijn legio argumenten tegen een Turks EU-lidmaatschap. En dat zijn nu eens geen economistische argumenten:

1. Turkije ligt niet in Europa (de enclave Istanboel en het bezette 'Noord-Cyprus' maken het land nog geen Europa, net zomin als de in Marokko gelegen Spaanse enclaves Melilla en Ceuta Spanje Afrikaans maken); onderhandelingen over mensenrechten en democratie en het afleggen van staatsbezoeken zullen daar niets aan veranderen,
2. De Turken horen niet bij de Europese cultuur; de Verlichting, het Classicisme, de Romantiek, etc., is hun vreemd (i.t.t., bv. Rusland),
3. De EU had Turkije nooit zo veel hoop op een EU-lidmaatschap mogen geven zonder de EU-burgers er d.m.v. een maatschappelijke discussie, verkiezingen of referenda bij te betrekken; dit alles is buitengewoon ondemocratisch en in geval van een toetreding zullen nog meer burgers geen vertrouwen meer hebben in de democratie (voor wat die nog waard is),
4. De toetreding is een project van over-ambitieuze economisten die geen oog hebben voor de Europese erfenis en onze identiteit; het enige waar zij voor aangenomen zijn is om de economische groei gestoeld op een uitbreiding van het consumentisme te bestendigen, wat een irrationele en niet duurzame vooruitgangsdoctrine is,
5. Door niet-Europese landen met Europa te vereenzelvigen, doen we aan begripsinflatie van ons werelddeel. Als ‘Europa’ ook Turkije of Marokko kan betekenen, dan verliest Europa haar waarde, haar bijzondere betekenis en haar eigenheid. Verwatering en verdwijning van de Europese identiteit is een groot gevaar,
6. Laten we Turkije toe, dan kunnen we Marokko (dat ook op een lidmaatschap hoopt) niet meer weigeren op grond dat het geen Europees land is. We geraken aldus op een hellend vlak. Waarom niet Kazachstan en Syrië toelaten zodra die landen de corruptie en de mensenrechten op orde hebben? Frits Bolkestein zei bij de opening van het academisch jaar van de Universiteit Leiden over de dreigende Turkse toetreding: "Is de ontzetting van Wenen in 1683 tevergeefs geweest?"
7. Islamkenner Bernard Lewis: "Europa zal een deel van het Arabische Westen zijn, van de Maghreb. Migratie en demografie wijzen in die richting." Laten we tenminste Azië buiten de poorten houden.
8. De islam kent geen scheiding tussen Kerk en Staat, en de Verlichting is er niet doorgedrongen. Europa zal de Verlichting deels moeten verloochenen om de grotendeels onverlichte, en de op islamitische politiek hopende plattelandsturken tegemoet te komen (mits ze echt vrije verkiezingen mogen krijgen),
9. Ook zonder EU-lidmaatschap blijft Turkije een militair-strategische en economische vriend,
10. Turkije maakt deel uit van de Centraal-Aziatische Turkse volkeren, die op enorme schatten aan grondstoffen leven. Met hén moet het land een gemeenschap vormen; daar heeft het Europa niet voor nodig. Vele Turkse denkers en idealisten hangen de Pan-Turkse Gedachte aan. Turkije moet zich met de eigen beschaving bezighouden, en Europa zich met de hare,
11. Ook via speciale handelsverdragen met de EU kunnen de Turken de in Centraal-Azië ontsloten grondstoffen aan Europa slijten,
12. Turkije zou in het geval van toetreding de belofte aan Atatürk moeten verloochenen: de EU eist terugdringing van de macht van het leger en een volledige democratie in Turkije. Maar het zijn juist deze ondemocratische trekjes die de natie en de seculiere staat bijeenhouden. Turkije zal tot een chaos verworden en mogelijk uiteenvallen als de islamisten en de separatisten politieke macht verkrijgen; Turkije kan geen volledige democratie aan (Europa doet alsof democratie voor elke beschaving zaligmakend is),
13. Het is niet méér de zaak van Europa om een Aziatisch land als Turkije 'gelukkig' (lees: 'welvarend') te maken, dan dat dat de zaak van, bijvoorbeeld, Arabische landen is,
14. Turkije lijkt naar buiten toe verlicht, maar dat is een façade; kijk maar naar het immense binnenland, waar Atatürks staatsnationalistische gereedschapstrommeltje niet voldoende heeft gewerkt en waar dat trommeltje ook niet zal wederkeren,
15. De EU dreigt voor kleinere landen al te groot te worden. Met 70 miljoen Turken erbij wordt de macht van België en Nederland te klein.

Laten we de duurbebevochten Europese identiteit voor verwatering behoeden. We moeten beseffen wie we zijn, maar ook wie we niet zijn en waar onze beschaving ophoudt. Europa, let op Uw saeck!

Marcel Bas

terug naar thuisblad van Heemland

naar Heemland 30, Een islamitische visie op Europa

naar Heemland 30, Hoe het communisme pleegt om te gaan met de Islam