HEEMLAND TIJDINGEN



Politieke repressie in Nederland

 


'Voor wie in nood verkeert, sta ik open'

 

8 december 2007 Elsevier

Syp Wynia ontmoet advocaat Leo van Heijningen


Door Syp Wynia

Leo van Heijningen houdt er na 57 jaar mee op. De Haagse advocaat verdedigde Pieter Menten, Hans Janmaat en - in de jaren vijftig - dominees die niet voor de AOW wilden betalen. Maar ook de linkse demonstrant die de Amerikaanse president Johnson een 'moordenaar' noemde. 'Ik heb een hoop narigheid gehad, hoor.'

Een Haags huis met een zeer Haagse, geaffecteerd sprekende heer van 88 jaar. Mr. Leo van Heijningen loopt met een stok en het gehoor laat te wensen over, maar de scherpte van geest heeft hem niet verlaten. Nog altijd treedt hij op als advocaat, maar per 1 januari is het echt afgelopen. Of hij de oudste praktiserende advocaat van Nederland is? 'Ik vermoed van wel, ja. Maar zeker weten doe ik het niet, het advocatenregister staat niet op leeftijd.'

Hij doet meestal civiele zaken. 'Veel huurzaken, eigendomszaken. Ik deed eigenlijk nooit strafzaken. Dat ik de reputatie heb strafpleiter te zijn, komt in de eerste plaats door de zaak-Menten.'

De zakenman Pieter Menten werd beticht van oorlogsmisdaden in Polen en eind jaren zeventig na een geruchtmakende procesgang uiteindelijk tot tien jaar gevangenisstraf veroordeeld. Van Heijningen: 'Ik kreeg een brief van hem: "Help mij, iedereen laat mij in de steek." Het bleek dat de rechter-commissaris had gezegd dat hij maar naar mij moest gaan toen hij geen nieuwe advocaat kon vinden. "Die durft het wel," zei die man tegen Menten. Toen heb ik het maar op me genomen. Maar ik heb het niet gezocht.'

Mr. L. van Heijningen: dat is een lange carrière met cliënten die of slecht lagen in de officiële publieke opinie, of in het raderwerk van de overheid waren beland. Een eerste geruchtmakende zaak, al in de jaren vijftig, betrof vrijgemaakt-gereformeerde dominees die weigerden premie te betalen voor de pas ingevoerde AOW.

'Zo'n dominee zei: "Ik heb vertrouwen in mijn gelovigen, die zullen zeker tot mijn dood in mijn nooddruft voorzien. Ik heb die staat helemaal niet nodig, ik wantrouw de staat." Iedereen was toen verrukt van de AOW, dat was zo prachtig, schitterend, je kreeg zomaar geld cadeau. Maar nuchter beschouwd wist je toen al: dat houdt geen stand. De reactie van de pers op mijn betoog was heel afwijzend, want het waren zulke goede bedoelingen. Maar je ziet het nu: het is niet vol te houden.'

Een volgende geruchtmakende zaak was Van Heijningens steun voor boeren, vooral in het oosten van het land, die weigerden zich te voegen naar de papierwinkel van het Landbouwschap en weigerden heffingen te betalen. Die boeren werden vanaf het begin van de jaren zestig steeds feller vervolgd. Van Heijningen trok zich hun lot aan. 'Ik schreef een stukje in Elsevier , waarin ik de voosheid van het geheel en de onwettigheid van het stelsel aantoonde. Er volgde een stuk in De Telegraaf en toen kreeg ik al die boeren bij mij. Ik denk daar met plezier aan terug. Dat waren prachtige mensen, harde werkers. Ik heb een boer gekend die alle papieren van het Landbouwschap in zijn kruiwagen smeet en die zo naar de mesthoop reed, ongeopend.

'In die schemertijd na de bezetting hebben enkele heren die niets en niemand vertegenwoordigden op het ministerie van Landbouw even dat Landbouwschap opgericht en dat opgelegd aan de boeren. Nogal wat boeren zagen dat als een verlengstuk van de Nederlandse Landstand uit de oorlog en daar hadden ze gelijk in. Ze moesten formulieren invullen met al hun hebben en houden. Ze kwamen voor de politierechter, kregen een boete en betaalden die niet. Die boeren werden opgepakt en dat deden ze 's nachts, ook net als in de oorlog. Dat schijnt het geschikte moment te zijn om mensen op te halen. Dat hebben we toen weten te stoppen. Ik deed daar met hart en ziel aan mee. En vervolgens kwam 'Boer Koekoek' in de Kamer met zijn Boerenpartij. Niet dat ik hem moest. Dat was een onbetrouwbare man. Maar ik vond het wel leuk dat die mensen in de politiek en zo, mensen die niets voorstellen, maar omhoog geprikt zijn, eens voor schut worden gezet. Dat is toch prachtig?'

Van Heijningen kijkt er schalks bij. Het maakt hem in een flits minstens zeventig jaar jonger dan de 88 jaren die hij telt. Hij komt zelf uit een ARP-nest, uit de partij van de gereformeerde voorman Abraham Kuyper die is opgegaan in het CDA. De gereformeerden van de negentiende eeuw ziet Van Heijningen als een vrijheidslievende beweging, maar daar herkent hij zich al sinds het begin van de jaren zestig niet meer in. Hij flirtte zelf wel even met de politiek, met de van de Boerenpartij afgesplitste Binding Rechts en met de parmantig-rechtse beweging van de destijds roemruchte Gorkumse burgemeester Ridder van Rappard, die de Kamer niet haalde.

Bij de Centrumpartij en Centrumdemocraten van Hans Janmaat heeft Van Heijningen zich - anders dan als advocaat - naar eigen zeggen nooit aangesloten. Janmaat werd tot hij in 2002 overleed bijna driehonderd keer voor de rechter gedaagd, volgens de politicoloog Meindert Fennema. Veelal voor uitspraken waarvoor anderen destijds al niet, en nu niemand meer wordt vervolgd.

Van Heijningen: 'Janmaat kwam begin jaren tachtig bij mij. Ik voorvoelde al: als ik me daarin begeef, krijg ik alleen maar narigheid. Dus heb ik gezegd: ik weet andere advocaten die het veel beter kunnen en ik heb hem een lijstje gegeven. Maar geen van allen wilden ze. Zo is dat drie keer gegaan en toen heb ik gezegd: "Nou goed, het is mijn eer te na om u onverdedigd te laten, dus doe ik het wel." Maar ik heb een hoop narigheid gehad, hoor.

'Er was voor Janmaat al een ander partijtje en als die een vergadering had, werd die steeds verstoord door de communistische partij. Daarom eisten ze in kort geding een verbod op de communistische partij, vanwege het met tumult verstoren van het verenigen en vergaderen waar ze grondwettelijk recht op hadden. Die eis werd afgewezen! De Centrumpartij had in 1984 een vergadering in Boekel. Na een uur stond daar een heel legertje activisten binnen. Er werd met scherp geschoten. Janmaat is onder een tafel gedoken, waardoor dat schot miste. En toen ze in de bus naar huis reden, is de bus onderweg weer beschoten. Er is niets aan gedaan. Niets, geen strafzaak, geen onderzoek.

'In 1986 was er Kedichem, waar Janmaat en de zijnen vergaderden. Een week lang al was er door Radio Stad, een gesubsidieerde zender in Amsterdam, opgeroepen om die bijeenkomst te verstoren. De burgemeester van Leerdam, waar Kedichem onder valt, had aan de Binnenlandse Veiligheidsdienst advies gevraagd, maar die zei dat er niets zou gebeuren.

'Toen is in Kedichem dat hotel in brand gestoken. Mevrouw Wil Schuurman (vriendin van Janmaat, later ook Kamerlid) heeft daarbij haar been verloren. Verschrikkelijk was dat. Toen is wel vervolging ingesteld. Zeventig of tachtig mensen zijn door de politie verhoord en vervolgd. Ik ben bij het hoger beroep voor het Hof nog even als belangstellende op de tribune gaan zitten, die zat vol schreeuwlelijkerds en raddraaiers die de boel verstoorden. Toen heeft het Hof, kennelijk om er vanaf te zijn, de zaak aangehouden voor nader onderzoek. Er is nooit meer iets mee gebeurd, tot op de dag van vandaag niet. Het zal inmiddels wel verjaard zijn. Maar dat Hof is dus echt geweken voor intimidatie. En dan staan we daar wel weer elk jaar op 4 mei, eerbiedig te kijken op de Dam. En dan zeggen we weer: "Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht." Dat is precies wat hier het geval is.'

Van Heijningen ziet een terugkerend, samenhangend patroon in de bejegening van Janmaat en diens Centrumpartij die als extreem-rechts te boek stonden en herhaaldelijk werden beticht van racisme en het zaaien tot haat. De commissarissen van de Koningin in Noord- en Zuid-Holland verboden aanvankelijk deelname aan de verkiezingen. Linkse, gewelddadige, zichzelf 'anti-fascist' noemende activisten kregen vrij baan tegen Janmaat en de zijnen of ontliepen hun straf. Niet alleen negeerden Kamerleden Janmaat en kreeg zijn invalide collega in het Kamergebouw een zolderkamer zonder lifttoegang, ook ontnamen Kamervoorzitters ze te pas en te onpas het woord.

Als Janmaat zelf kon worden vervolgd, had het Openbaar Ministerie wél alle tijd. En bij het laatste spraakmakende proces, minder dan tien jaar geleden, werd Janmaat veroordeeld omdat hij 'de multiculturele samenleving' wilde afschaffen, terwijl andere politici met soortgelijke uitspraken uit die tijd en nadien niet werden vervolgd, laat staan dat ze werden veroordeeld. Nog in 2003 zag de rechter geen reden de laatste veroordeling te herzien.

Van Heijningen: 'Die zaak, dat is pure Gedankenpolizei , gedachtenpolitie dus. In de oorlog hebben we dat ook gehad, vanaf 1943, nota bene met een advies van de leden van de Hoge Raad. Later zeiden die dat ze het hadden gedaan met het oog op de rechtspleging voor na de oorlog, dan konden ze daarmee beter collaborateurs vervolgen. Maar het was een Duitse uitvinding, om wetten met terugwerkende kracht te herzien en gedachten te berechten.

'Rechters horen alleen wat iemand beweert op strafbaarheid te beoordelen. Dat gebeurde bij Janmaat niet, hij werd veroordeeld om wat hij bedoeld zou hebben, niet om wat hij zei. Terwijl de VVD'ers Frits Bolkestein en Hans Dijkstal in die tijd hetzelfde zeiden, of erger, er stemmen van Janmaat mee wegkaapten en niet werden veroordeeld. Of Frits Philips, die bezwaar maakte tegen een asielzoekerscentrum bij zijn park in Eindhoven. Voor wat die beweerde, zou Janmaat zijn opgepakt. De herziening die ik heb gevraagd, werd afgedaan met de mededeling dat er geen nieuwe feiten waren. Nieuwe opvattingen over wat Janmaat had gezegd, deden er niet toe, vonden ze. Terwijl de manier waarop Janmaat werd veroordeeld een novum op zich was.'

Van Heijningen heeft een boek geschreven, een documentatiebundel die aan eerherstel voor Janmaat zou moeten bijdragen. 'Maar ik kan geen uitgever vinden. Ze zijn allemaal bang, komen met de smoes dat het niet actueel is. Terwijl dat het wel is. En professor Meindert Fennema zou het voorwoord schrijven, maar ziet daar nu van af. Hij vindt het geen goed boek. Zegt hij.'

Tussen de dominees, de vrije boeren, Menten en Janmaat zit in de turbulente advocatengeschiedenis van Van Heijningen ook een 'linkse' cliënt, een man die tegen de oorlog in Vietnam demonstreerde en de Amerikaanse president Lyndon B. Johnson voor 'moordenaar' uitmaakte. Dat mocht toen niet, Johnson was een bevriend staatshoofd.

Van Heijningen: 'Die cliënt paste heel wel in mijn rijtje. Ik sta open voor iedereen die in nood verkeert. Die hele club stond daar te schreeuwen bij de Amerikaanse ambassade en ze hebben mijn man, de langste van allemaal, er uitgepikt en een gevangenisstraf van naar ik meen drie maanden geëist. Hij was onderwijzer en het betekende voor hem verlies van zijn baan en zijn pensioenrechten.

'Hij kende mij van de vrije boeren en dacht: zo iemand moet ik hebben. Ik heb aangevoerd dat deze man slachtoffer was van de opvoeding van na de oorlog. Toen is ons ingeprent: tegen onrecht mag je niet zwijgen. Hitler kon ook alleen aan de macht komen omdat iedereen zijn mond hield. Die cliënt kwam er af met een boete.'

Van Heijningen kwam de periode-Janmaat niet ongeschonden door. Eind jaren tachtig vlogen er op sinterklaasavond verfbommen tegen zijn gevel. Een onderzoek werd niet ingesteld. De keurige Haagse Vrienden van Den Haag waarvoor lokaal-historicus Van Heijningen erg actief was, nam hem zijn lidmaatschap af. Pas recentelijk kwam het eerherstel.

Van Heijningen: 'Het was midden jaren tachtig. Ik verzorgde altijd excursies met de Vrienden van Den Haag en heb allemaal boekjes over de Haagse geschiedenis gemaakt. Maar op een gegeven moment kwamen er klachten: ik was de advocaat van Janmaat. Toen werd ik voor de keuze gesteld: stop daarmee of anders ga je eruit. Ik zei dat ik me eeuwig zou schamen als ik op deze chantage in zou gaan. Een paar jaar geleden is daar in de krant over geschreven en het gevolg is geweest dat de huidige voorzitter, die van niets wist, vroeg hoe ze dat moesten goedmaken. Sindsdien houd ik weer voortdurend lezingen, alleen vorige maand al vijf keer. De Oostenrijkse staatsman Klemens von Metternich zei al: "Als je maar lang genoeg leeft, krijg je altijd gelijk." Maar het blijft natuurlijk schandelijk. Het is gewoon krankzinnig dat je voor iemands rechten opkomt en dan wordt uitgemaakt voor alles wat lelijk is.'

Toen volgde er ook nog een penning van de stad Den Haag, de stad waarover hij zich al zijn leven lang bekommert en waarvan hij het stadsschoon gestaag te gronde ziet gaan. Hij verwijt het vooral al die politici 'uit de provincie' die een carrière in de landelijke politiek najagen, de Haagse gemeentepolitiek als voertuig zien, maar geen liefde voor de stad voelen. Op vertrekkend burgemeester Wim Deetman (CDA) heeft Van Heijningen het al helemaal niet. Zijn ogen schieten vuur. 'Toen de nieuwe Tweede Kamer in gebruik werd genomen, bleek dat Deetman er als Kamervoorzitter voor had gezorgd dat Janmaat en diens twee collega's buiten het zicht van de camera's bleven. Daar heb ik een briefje over geschreven ('waarin een klein land klein kan zijn') en dat is mij nooit vergeven.

'Vele jaren later werd er hier in Den Haag een wedstrijd uitgeschreven voor een goed, uitvoerbaar idee waarmee Den Haag zijn voordeel kon doen. Ik stelde voor alle snelwegen te overbruggen die het Haagse groen onbereikbaar maken voor wandelaars. Niet met trappen, maar met hellingen. Zodat je uren door het groen kunt wandelen. Welnu, dat plan werd uitgekozen! Maar een paar maanden later bleek het plotseling toch iemand anders te zijn geworden. Ik vermoed er de hand van Deetman achter. Enfin, ik weet het niet. Waarin een klein land klein kan zijn. Je kunt er alleen maar om lachen.'

 

 


zie ook

Nut en noodzaak van een Nederlandse identiteit

belangrijk artikel van H.J. Schoo

en 

Het nut van Nederland als natiestaat voor het Nederlandse volk

Belangrijk artikel van Syp Wynia, verschenen op 9 juni 2007 in Elsevier

en 

Voor wie in nood verkeert, sta ik open

Artikel van Syp Wynia over politieke repressie aan de hand van een vraaggesprek met  mr. L. van Heijningen

en

25 jaar integratiedebat, van Janmaat tot Wilders

Overzicht door Bart Jan Spruyt


terug naar Heemland Thuisblad

of naar

Veertig jaar lafheid

Sociale kaalslag

Heemland Tijdingen

Pleidooien voor de natiestaat


mail:  heemland@heemland.nl